آثار خوش اخلاقی در زندگی فردی و اجتماعی

دین سبب حفظ دنیا و آخرت انسان

روایات متعددی در باب خوش اخلاقی بیانگر این مطلب است که اخلاق نیکو علاوه بر آثار اخروی، فواید دنیوی را نیز در بردارد. معمولاً انسان برای دستیابی منافع دنیوی بسیار تلاش می کند، اما معضلی که در جامعه وجود دارد این است که برخی از مردم برای به دست آوردن منافع دنیوی، وارد مسیرهای انحرافی و خلاف شرع و عقل می شوند، در حالی که راه های صحیح و معقول نیز وجود دارد که انسان با استفاده از آن مسیرهای صحیح می تواند به منافع دنیوی نیز دست یابد.

مثلاً آدمی برای افزایش مال خود راه اشتباه و نادرستی را برمی گزیند، اما وقتی قرآن کریم و احادیث اهل بیت (علیهم السلام) را مورد مطالعه قرار می دهیم روشن می شود که راهکارهای سهل و آسان وجود دارد که اگر انسان آنها را برگزیند علاوه بر آثار اخروی از فواید دنیوی نیز بهره مند خواهد شد. اما آنچه که مانع از انتخاب آن راهکار است این است که احیاناً انسان به وعده های خداوند متعال و بیانات اهل بیت (علیهم السلام) ایمان و باور ندارد، اگر به آن یقین کند و طبق آموزه های دینی عمل کند، در دنیا و آخرت از آن دستورات فواید و بهره های مختلفی را به دست خواهد آورد، حتی چندین آثار دیگر که شخص به دنبال آنها نبود و نه به فکر او می توانست خطور کند، در زندگی دنیوی و حیات اخروی از آن آثار سودبخش نیز بهره مند خواهد شد.

چنانکه حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) می فرمایند: "إنّ البِرَّ و حُسنَ الخُلقِ یَعْمُرانِ الدِّیارَ، و یَزیدانِ فی الأعْمارِ"، "نیکى کردن و خوش خویى خانه ها را آباد و عمرها را زیاد مى کند".[1]

و حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: "فی سَعَةِ الأخْلاقِ کُنوزُ الأرْزاقِ"، "در گشاده خویى گنجهاى روزى است".[2]
 

پسندیده بودن خوش اخلاقی

آدمی باید با خوش اخلاقی با دیگران برخورد کند چه در محیط خانه و چه در جامعه. هنگامی که افراد جامعه با یکدیگر با اخلاق نیکو برخورد می کنند، نفع آن به خود افراد جامعه می رسد. اولین و بیشترین نفع نصیب کسی می شود که با خوش اخلاقی برخورد کرده است، سپس نفع آن به شخص مقابل نیز می رسد.

انسان خوش اخلاق به این دلیل اولین و بیشترین نفع را به دست می آورد که:

۱. او در اخلاق خود حالتی را به وجود آورده است که با اقتضای فطری و عقل انسانی و نیاز فطری دیگران هماهنگ و متناسب است. اگر آدمی اخلاق نیکو را تمرین کند و با مردم با خوش اخلاقی برخورد کند به تدریج خلق و خوی او به گونه ای تغییر خواهد کرد که او به آسانی قادر به برخورد نیکو با مردم خواهد بود.

۲. وقتی انسان با مردم با زبان نرم و اخلاق نیکو برخورد می کند ابتدا خود او لذت می برد، به این دلیل که خوش اخلاقی باعث لذت و آرامش است و شخصی که با خوی نیکو رفتار می کند قلب و ذهن او از آرامش برخوردار است و او در حال آرامش قلبی خود با دیگران با خوش اخلاقی رفتار می کند.

این نکته نیز قابل توجه است که اخلاق نیکو را هر انسانی می پسندد، اگرچه خود شخص با دیگران با بداخلاقی برخورد کند، اما هیچ کس نمی خواهد که مردم نیز با او با بداخلاقی برخورد کنند.
 

خوش اخلاقی عامل اتّحاد

خداوند متعال می فرماید: "وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّـهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ"، "و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید، و نعمت خدا را بر خود یاد کنید، آن گاه که دشمنان یکدیگر بودید، پس خداوند میان دل‌هایتان الفت انداخت و در سایه‌ی نعمت او برادران یکدیگر شدید، و بر لب پرتگاهى از آتش بودید، پس شما را از آن نجات داد. این گونه خداوند آیات خود را براى شما بیان مى‌کند، شاید هدایت شوید".[3]

یکی از راه های اتحاد میان افراد جامعه می تواند برخورد نیکو و خوش اخلاقی با یکدیگر باشد. مومنان می توانند به وسیله اخلاق نیکو و برخورد شایسته با یکدیگر این نعمت بزرگ الهی را حفظ کنند.

به برکت خوش اخلاقی، همکاری مردم با یکدیگر افزایش می یابد. اخلاق نیکو می تواند مانع از ارتکاب برخی از گناهان اجتماعی شود. هنگامی که افراد جامعه با یکدیگر با خوش اخلاقی رفتار می کنند، امور اجتماعی با سرعت بیشتری انجام می شوند.

رفتار نیکو باعث می شود که جامعه از نظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با سرعت به سوی پیشرفت و کمال حرکت کند، زیرا وقتی وحدت میان مردم براساس اخلاق حسنه باشد، در تصمیم گیری های حساس سیاسی و اجتماعی، هم اظهار نظر براساس اخلاص خواهند کرد و هم برای رسیدن به نتیجه مطلوب مخلصانه نظرخواهی خواهند نمود. از نظر اقتصادی و مالی بر یکدیگر سخت نخواهند گرفت، بلکه با برخورد شایسته در امور مالی، شغلی و کاری به کمک یکدیگر خواهند شتافت و در حل مشکلات به یکدیگر یاری خواهند رساند.

حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) می فرمایند: "لا و اللّه، لا یکونُ المؤمنُ مؤمنا أبدا حتّى یکونَ لأخیهِ مِثلَ الجَسدِ، إذا ضَرَبَ علَیهِ عِرْقٌ واحدٌ تَداعَتْ لَه سائرُ عُرُوقِهِ، "نه به خدا قسم، مؤمن هرگز مؤمن نیست، مگر آن که براى برادر خود همچون بدن باشد که هرگاه رگى از او (از درد و بیمارى) بجنبد دیگر رگهایش با آن هم صدا شوند".[4]

بنابراین انسان باید همدرد برادر دینی خود باشد و اگر او دچار مشکلی شد، نگوید: به من مربوط نیست.
 

ارتباط خوش اخلاقی با میزان اعمال در روز قیامت

خوش اخلاقی در احادیث بسیار مورد تاکید قرار گرفته است به حدی که خوش اخلاقی در روز قیامت با میزان اعمال انسان ارتباط دارد، هم از نظر اولین چیزی که در میزان قرار داده می شود، هم از جهت برترین چیز و هم از جهت سنگین ترین چیز. در این زمینه هر سه حدیث از نبی اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده است که می فرمایند:

"أوَّلُ ما یُوضَعُ فی مِیزانِ العَبدِ یَومَ القِیامَةِ حُسنُ خُلقِهِ"، "نخستین چیزى که روز قیامت در ترازوى اعمال بنده گذاشته مى شود، حُسن خلق اوست".[5]

و نیز فرموده اند: "ما یُوضَعُ فی مِیزانِ امرئٍ یَومَ القِیامَةِ أفضَلُ مِن حُسنِ الخُلقِ"، "در قیامت چیزى برتر از خوش خویى در ترازوى (اعمال) آدمى نهاده نمى شود".[6]

و نیز می فرمایند: "ما مِن شیءٍ أثقَلُ فی المیزانِ مِن حُسنِ الخُلقِ"، "در ترازوى اعمال، چیزى سنگینتر از خوش خویى نیست".[7]